Terug naar de toekomst

Ter gelegenheid van 450 jaar Universiteit Leiden en het lustrumthema De tijd vooruit, vertellen Dorine en Bram over hun onderzoek bij Studium Generale.

Terug naar de toekomst in tijden van transitie
Dr. Dorine Schellens, universitair docent, cultuurhistoricus met expertise op het gebied van moderne Duitstalige en Russische literatuur en cultuur, LUCAS, Universiteit Leiden

Hoe stelden mensen in Centraal- en Oost-Europa zich de toekomst voor tijdens de grootschalige omwentelingen van de jaren 1980 en 1990? Tijdens de perestrojka die eind jaren 1980 aanbrak in voormalig communistisch Europa raakten discussies over de toekomst in een stroomversnelling. Toch wordt de geschiedenis van deze periode nog altijd voornamelijk vanuit een Westers perspectief geschreven.

In haar project Beyond Post-Communism: Imagining the Future in Times of Transition onderzoekt Dorine Schellens de belangrijke rol die schrijvers, kunstenaars en muzikanten in Oost-Duitsland en Rusland hebben gespeeld in het vormgeven van nieuwe toekomstvisies. In deze lezing bespreekt ze aan de hand van literatuur, kunst en muziek welke narratieven, concepten en theoretische taal culturele partijen in deze twee landen gebruikten om een toekomst te verbeelden die door de afbrokkeling van de communistische ideologie weer open kwam te liggen. Door te kijken naar culturele reflecties op ingrijpende transitieprocessen in het verleden wil Schellens een aanzet geven tot een bredere discussie over hoe we in het heden kunnen en moeten nadenken over alternatieve toekomsten.

Amerika is Dood, Lang Leve Amerika
Bram Eenink MA

Al zo lang als de Verenigde Staten bestaan, wordt hun einde voorspeld. Zo’n krakkemikkig democratisch experiment zal gauw opbreken! Toch heeft de VS vele crises doorstaan: niet alleen een algehele burgeroorlog, maar ook de klassenstrijd en rassenvervolgingen die de laatste twee eeuwen met zich meebrachten. Sterker nog, Amerika wist zich sinds de Tweede Wereldoorlog tot een heuse wereldmacht te verheffen. Nu lijkt daar echter langzaamaan een einde aan te komen, en zowel binnen- en buitenland ziet Trumps belachelijke beleid als het begin van dat einde.

Maar wat komt er na zo’n einde? Bram Eenink gebruikt deze vraag om een nieuw genre in de speculatieve fictie te duiden: Post-Amerikaanse literatuur. Hoewel de VS nog lang niet ontmanteld zijn, zijn er genoeg ideeën over wat hen zou kunnen vervangen. Het opvallende aan deze literaire voorstellingen is dat ze niet aan de Amerikaanse geschiedenis ontsnappen, maar er juist op verder bouwen. Alle vergeten volkeren van dit diverse land krijgen hier een nieuwe kans. Ook geeft deze vraag de aanzet om Amerika’s politieke impact opnieuw te evalueren. Valt er iets te redden in die half-heilige grondwet, bijvoorbeeld? In de afwezigheid van haar Verenigde Staten, lijkt Amerika zelf heel wat te kunnen worden.